Vitaliteit in de gemeente
Sinds de nieuwste cao-afspraken is het voor gemeenten verplicht om werk te maken van vitaliteit op de werkvloer. Voor sommige HR-professionals binnen gemeenten voelt dit als een extra taak op een al overvolle agenda. Toch zien velen deze verplichting juist als een kans: een kans om vitaliteit strategisch te verankeren in het HR- en organisatiebeleid, zodat het echt bijdraagt aan duurzame inzetbaarheid, werkplezier en betere dienstverlening aan inwoners. In deze blog laat ik zien hoe je van een ‘moetje’ een kans maakt en van vitaliteitsbeleid een blijvende succesfactor voor je organisatie.
Van verplichting naar kans
De cao Gemeenten verplicht iedere organisatie om een vitaliteitsbeleid te hebben die voldoet aan de volgende criteria:
- Vitaliteit is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van werkgever en werknemer en vitaliteitsbeleid komt tot stand in een (individuele of collectieve) dialoog;
- Vitaliteitsbeleid draagt bij aan de fysieke en mentale fitheid;
- Vitaliteitsbeleid draagt ertoe bij dat werknemers geschikt zijn en blijven voor werk;
- Vitaliteitsbeleid draagt bij aan een balans tussen werk en privéleven.
Veel gemeenten voldoen formeel aan deze richtlijn, maar zonder strategische verankering blijkt het effect in de praktijk nihil. Het is zonde om vitaliteit puur te zien als een vinkje op de to-do-lijst. Uit onderzoek van het A&O Fonds Gemeenten blijkt namelijk dat de gemeentelijke sector de komende jaren voor aanzienlijke uitdagingen staat. Zo wordt er een groeiende vraag naar personeel verwacht, terwijl de vergrijzing toeneemt en het ziekteverzuim relatief hoog blijft.
Over het algemeen zijn gemeenteambtenaren tevreden, betrokken, bevlogen en trots op hun werk. Tegelijkertijd geven oudere medewerkers in recent onderzoek aan dat zij vaak eerder willen stoppen met werken dan de AOW-leeftijd, ondanks hun waardevolle kennis en ervaring die onmisbaar is voor de organisatie. Zonder gerichte en passende maatregelen geven zij aan niet door te willen of te kunnen werken tot de pensioengerechtigde leeftijd.
Tegelijkertijd worden de gemeentelijke uitdagingen alleen maar groter door de complexere maatschappelijke opgaven en steeds snellere veranderingen. Het vitaal en inzetbaar houden van medewerkers wordt dus steeds belangrijker om te blijven functioneren als gemeentelijke organisatie.
Door vitaliteit als strategisch thema te positioneren, wordt het geplaatst waar het hoort: op de directietafel. Strategisch vitaliteitsmanagement is nodig om het verzuim tegen te gaan, verloop te voorkomen, een aantrekkelijke werkgever te zijn voor nieuw talent en de benodigde dienstverlening aan burgers en bedrijven te blijven leveren. Omdat gemeenten een publieke taak vervullen, raakt uitval of verminderde inzetbaarheid direct aan de kwaliteit van dienstverlening aan inwoners.
“Toch zien velen deze verplichting juist als een kans”
Vitaliteit in de gemeentelijke context
Het werken bij een gemeente is uniek. De combinatie van politieke dynamiek en de diversiteit aan publieke taken vraagt veel weerbaarheid en wendbaarheid van ambtenaren. Daar komt bij dat gemeenten vaak een veelheid aan functiesoorten op diverse niveaus vragen. Er is niet een standaardambtenaar, dus in het vitaliteitsbeleid moet rekening worden gehouden met diverse doelgroepen. Een baliemedewerker heeft andere uitdagingen dan een beleidsadviseur en voor buitendienstmedewerkers zijn de behoeften anders dan van de ICT-medewerker.
Een ‘one-size-fits-all’-aanpak werkt daarom niet. Ook de verschillen tussen gemeentes zijn groot. Afhankelijk van de regio, grootte, het aantal medewerkers, de (politieke) situatie en het bestuur kan de benodigde vitaliteitsaanpak er heel anders uitzien. Het is dus te gemakkelijk om de richtlijn vanuit de CAO op elke gemeentelijke organisatie te plakken en daarmee het vitaliteitsbeleid af te doen.
Wat vitaliteit op de werkvloer écht inhoudt
Wat we verstaan onder vitaliteit in de context van gemeenten, verschilt niet zoveel van de algemene definitie van vitaliteit. Vitaliteit draait om het hebben van (levens)energie: de dingen kunnen doen die je wil doen en die voldoening geven. Veerkracht is hierbij onontbeerlijk want ook al gaat het even niet zo goed, dan is het belangrijk dat je weet wat je kan doen om toch met energie de dag door te komen. En dit geldt des te meer voor medewerkers bij gemeenten.
Hierbij is het belangrijk om niet alle verantwoordelijkheid te leggen bij de individuele medewerker, maar ook te kijken naar de context en werkomgeving. De omgeving bepaalt namelijk voor 85% het individuele gedrag. Dus door te zorgen voor een cultuur waarin vitaliteit vanzelfsprekend is, juist ook bij druk en tegengestelde belangen, zullen medewerkers bewustere keuzes maken en eerder hulp inschakelen als zij merken dat hun veerkracht tegen de grenzen aanloopt.
Tegelijkertijd is vitaliteit ook iets heel persoonlijks. Daarom is een integrale aanpak belangrijk met aandacht voor alle aspecten van vitaliteit. Het Vliegwiel Vitaliteit van VitaliBlij laat zien wat vitaliteit inhoudt en aan welke knoppen je kan draaien om hier werk van te maken. Door aan de verschillende knoppen tegelijk te draaien op verschillende niveaus (individueel, teamgericht en organisatiebreed), creëer je een duurzaam effect.
- Bewustwording en zelfregie:
Vitaliteit begint met inzicht. Medewerkers worden zich bewust van hun eigen energiebalans en nemen verantwoordelijkheid om die positief te beïnvloeden.
Doel: het vergroten van kennis, bewustzijn en eigenaarschap over eigen vitaliteit.
- Fysieke fitheid:
Een gezonde leefstijl vormt de basis van vitaliteit. Dit gaat over bewegen, voeding, slaap, ontspanning en herstel.
Doel: medewerkers ondersteunen bij het maken van gezonde keuzes die bijdragen aan hun fysieke energie.
- Mentale veerkracht:
Vitaliteit vraagt om kunnen omgaan met druk, verandering en tegenslag. We stimuleren openheid over mentale belasting en bieden ruimte en faciliteiten voor herstel.
Doel: het versterken van weerbaarheid, veerkracht en emotioneel evenwicht.
- Zingeving:
Werkgeluk ontstaat als medewerkers betekenis ervaren in hun werk. Zingeving geeft richting, motivatie en energie.
Doel: medewerkers stimuleren om werk te doen dat voldoening geeft en aansluit bij hun waarden en talenten.
- Cultuur en context:
De omgeving beïnvloedt vitaliteit. Een veilige, ondersteunende en positieve organisatiecultuur met vitaal leiderschap zorgt ervoor dat medewerkers kunnen floreren.
Doel: een werkomgeving creëren waarin vitaliteit vanzelfsprekend is en vitaal leiderschap zichtbaar wordt.
Juist binnen gemeenten, waar werkdruk, politieke druk en sociale betrokkenheid continu samenkomen, helpt het Vliegwiel Vitaliteit om keuzes te maken die verder reiken dan losse initiatieven. Door al deze aspecten te vertalen naar een concreet vitaliteitsplan voor de gemeente waarin oog is voor de behoeften van verschillende doelgroepen, sluit je aan de uitdagingen die elke gemeenteambtenaar ervaart en voorkom je uitval door verzuim en ongewenst verloop.
Hoe zorg je nou voor een werkende vitaliteitsaanpak? In trajecten bij o.a. de gemeenten Roermond, Moerdijk, Oisterwijk en Zutphen zie ik dat een integrale benadering met de vijf elementen van het Vliegwiel Vitaliteit het verschil maken tussen papieren beleid en gedragen uitvoering. Aan de hand daarvan een aantal tips:
- Start bij de organisatiedoelen (bijvoorbeeld betere dienstverlening, gezonde werkcultuur, aantrekkelijk werkgeverschap) en formuleer hoe vitaliteit hier een bijdrage aan levert.
- Betrek MT, OR, leidinggevenden én medewerkers bij het opstellen van beleid.
- Zet in op vitaal leiderschap: leidinggevenden als voorbeeld en aanjager.
- Werk met klankbordgroepen of ambassadeursgroepen voor draagvlak.
- Neem geen genoegen met ‘losse flodders’: een vitaliteitsweek is leuk, maar maakt geen structurele impact. Zorg voor een jaarplan van initiatieven en acties, aangevuld met een communicatieplan en een implementatieplan waarmee je vitaliteit borgt in de dagelijkse processen en structuren.
Meten, leren en bijsturen
Wanneer je aan de slag gaat met vitaliteit op de werkvloer binnen jouw organisatie, is het ontzettend belangrijk om het succes van je aanpak te meten. Niet alles hoeft meteen perfect te gaan, maar je wil wel je aanpak kunnen verantwoorden aan directie en OR. Sluit bijvoorbeeld elk kwartaal aan bij hun overleg om je aanpak toe te lichten en te laten zien waarop je stuurt. Denk bijvoorbeeld aan verzuimcijfers, medewerkerstevredenheid en productiviteit. Laat ook zien waar je eventueel je vitaliteitsplan bijstuurt en waarom. Er kunnen altijd ontwikkelingen zijn waardoor bepaalde thema’s belangrijk worden. Ook is er vaak de neiging om steeds maar weer trainingen en aanbieders toe te voegen, terwijl het soms ook goed is juist te stoppen met interventies. Blijf daar kritisch op en toets steeds of de aanpak aansluit bij de gestelde doelen.
Wil je als gemeente niet alleen voldoen aan de cao, maar ook écht investeren in vitale en betrokken medewerkers?
Als vitaliteitsexpert help ik gemeenten bij het ontwikkelen én implementeren van een strategisch vitaliteitsplan dat werkt voor alle lagen van de organisatie. Plan een vrijblijvende kennismaking of bekijk mijn aanbod om samen met mij de vitaliteit op de werkvloer duurzaam op te zetten en te verankeren:
- Inspiratiesessie – voor organisaties die willen starten met vitaliteit
- Vitaliteitsbeleid-in-1-Dag – een pressure cooker om direct focus te brengen
- Strategisch vitaliteitsadvies & procesbegeleiding – om samen met mij de vitaliteit in jouw organisatie duurzaam op te zetten en te verankeren.
Liever eerst meer inspiratie? Luister naar de VitaliBlij Podcast of schrijf je in voor mijn tweewekelijkse Inspiratiemail met tips en praktische inzichten.
Margot van Hoijdonck
Vitaliteit in de gemeente
Sinds de nieuwste cao-afspraken is het voor gemeenten verplicht om werk te maken van vitaliteit op de werkvloer. Voor sommige HR-professionals binnen gemeenten voelt dit
Vitaal leiderschap in de praktijk: zo krijg je leidinggevenden mee in vitaliteit op de werkvloer
Leidinggevenden spelen een sleutelrol in vitaliteit op de werkvloer. Zij bepalen mede de sfeer, het voorbeeldgedrag en de ruimte die medewerkers ervaren om vitaal te
Zo krijg je vitaliteit op de agenda van de directie (ook als ze er nu niets mee doen)
Jij als HR-professional weet dat vitaliteit op de werkvloer geen luxe is, maar een voorwaarde voor gezonde, betrokken en productieve medewerkers. Toch blijft het een
